Nền kinh tế Thổ Nhĩ Kỳ đang đối mặt với nhiều hiểm họa từ tốc độ đô-la-hóa nhanh chóng mặt kèm theo sự sụt giảm về sản xuất trong lĩnh vực công nghiệp. Việc sự tập trung được dành cho đồng đô-la Mỹ thay vì tiền li-ra Thổ Nhĩ Kỳ đang khiến tỉ lệ phát triển đi xuống và về lâu dài điều này sẽ gây ra nạn thất nghiệp.
Kể từ đầu năm nay, Thổ Nhĩ Kỳ là nước có đồng tiền mất giá so với USD nhanh nhất trong nhóm “Fragile Five” (năm nước có nền kinh tế dễ đổ vỡ, bao gồm Thổ Nhĩ Kỳ, Ấn Độ, Bra-xin, Indonesia và Nam Phi). Tính từ ngày đầu tiên của năm cho tới ngày 6/3, đồng rupee của Ấn Độ đã tăng 1,5% giá trị so với đồng USD, trong khi đồng rand của Nam Phi mất 4,1% còn rupee của Indonesia mất 4,5%. Con số mất giá 11,4% của Thổ Nhĩ Kỳ ở một mức cao hơn hẳn những nước trên tới mức không thể đem so sánh, ngay cả với một nước đồng tiền cũng mất giá nhanh như Bra-xin. Nếu giả sử đồng lira mất giá như ba nước kể trên, một số biện pháp tác động từ Ngân hàng Trung ương Thổ Nhĩ Kỳ tới lãi suất còn có thể cứu vãn tình hình. Song với tình hình trượt giá không phanh như hiện tại, ngay cả Chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ cũng gặp khó khăn trong việc thay đổi tình thế.
Một số chuyên gia của Thổ Nhĩ Kỳ cũng như quốc tế đã chỉ ra nguyên nhân của tình hình hiện tại là do sức ép từ Tổng thống Recep Tayyip Erdogan tới Ngân hàng Trung ương để giảm lái suất, dẫn tới tâm lý thiếu tự tin từ các nhà đầu tư. Phần lãi bù rủi ro của Thổ Nhĩ Kỳ đã tăng lên và kéo theo cả giá trị đồng đô-la.
Từ việc lãi suất bị giảm, các nhà đầu tư đã trở nên rụt rè hơn tại thị trường Thổ Nhĩ Kỳ trước sự rủi ro, do vậy chỉ khi có lãi cao hơn họ mới chấp nhận chi tiền. Việc hợp đồng hoán đổi nợ xấu (CDS) của đất nước Tây Á này ngày càng leo thang đã càng làm giảm thêm ham muốn đầu tư của các nhà đầu tư nước ngoài, khiến đồng đô-la ngày càng chiếm ưu thế trước đồng lira. Vào ngày 16/1, CDS của Thổ Nhĩ Kỳ vẫn là 185 khi Tổng thống Erdogan gây sức ép lên Ngân hàng Trung ương và Thổ Nhĩ Kỳ. Khi đó, một đồng đô-la tương đương với 2,33 lira. Song tính tới tuần qua, CDS đã lên tới 218 còn một đồng đô-la đã có thể đổi sang 2,65 lira. Mức CDS của Thổ Nhĩ Kỳ cao hơn hẳn những nước khác như Nam Phi (195), Bulgaria (171), Bồ Đào Nha (129) hay Tây Ban Nha (92).
Vào tháng 1/2015, mức thâm hụt tài khoảng vãng lai là 2 tỷ USD còn dòng vốn là 7,5 tỷ USD. Song điều này không xảy ra vào hai tháng kế tiếp khi tình hình đã thay đổi chóng vánh. Mức thâm hụt tài khoản vãng lai có thể vẫn còn thấp do sự đi xuống của ngành công nghiệp và nhập khẩu công nghiệp trong tháng 2 và 3/2015 song dòng vốn đã giảm xuống nhanh chóng. Chính bởi việc Cục dự trữ Liên bang Mỹ (FED) có thể sẽ họp và nâng lãi suất trong lúc chỉ số đồng đô-la (Dollar Index) đã tăng lên đến 98,5 đã dẫn tới việc Ngân hàng Trung ương Thổ Nhĩ Kỳ khó lòng có thể ngăn được đà leo thang của đồng đô-la Mỹ.
Để có thể bình ổn giá đồng đô-la và giúp các quyết định của ngân hàng được hiệu quả, ban đầu cần có một bước đột phá trong đô-la-hóa, cũng như phối hợp làm minh bạch thông tin giữa Ngân hàng Trung ương Thổ Nhĩ Kỳ với Chính phủ nước này. Một viễn cảnh như tổng thống Erdogan cùng Phó Thủ tướng Ali Babacan nhóm họp cùng Thống đốc Ngân hàng Trương ương Thổ Nhĩ Kỳ Erdem Basci hoàn toàn có thể giúp xoa dịu tình hình và giúp các nhà đầu tư ngoại quốc cảm thấy yên tâm hơn trước những nỗ lực của chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ.
Trong tuần này, Ngân hàng Trung ương Thổ Nhĩ Kỳ sẽ có một cuộc họp định kỳ song sẽ rất khó để họ đưa ra những biên pháp mới hay cắt giảm lãi suất như ông Erdogan mong muốn. Nguyên nhân là bởi tình hình hiện tại của đồng li-ra so với đô-la cũng như không chắc chắn về cuộc họp của FED. Khả năng dễ xảy ra nhất là Ngân hàng Trung ương Thổ Nhĩ Kỳ sẽ “án binh bất động” để quan sát tình hình, trừ khi có một sự thay đổi tích cực tới từ cả trong nước lẫn quốc tế.
Nếu tỷ lệ đồng đô-la và lira vẫn ở mức 2,65 thì khoảng 2,68 – 2,70 sẽ ở một mức tâm lý cao hơn hẳn. Việc liệu con số có tăng lên đến 2,8 hay không sẽ còn tùy thuộc vào tình hình tin tức từ FED. Cơn bão đô-la-hóa cũng đang khiến nhiều người mất ăn mất ngủ, khi mà Thổ Nhĩ Kỳ đang có khoản nợ nước ngoài lên đến 400 tỷ USD. Hai phần ba trong số này thuộc về lĩnh vực tư nhân và có đến 40% khoản nợ cần được trả trong vòng 12 tháng tới. Do vậy không hề ngạc nhiên khi các công ty đang mang nợ bỗng thấy mình trong cơn khủng hoảng và phải cân nhắc kỹ càng trong mọi quyết định đầu tư. Điều này là phổ biến nhất trong lĩnh vực công nghiệp, khi mà thị trường nội địa đi xuống còn lượng xuất khẩu đã sụt giảm trông thấy qua các con số.
Theo số liệu từ Viện Thống kê Thổ Nhĩ Kỳ vừa công bố ngày 9/3, sản xuất công nghiệp tháng 1/2015 của nước này đã giảm 1,4% so với tháng 12/2014. Các sản phẩm giảm nhiều nhất là máy tính, đồ dùng hay dụng cụ điện, điện tử ... với mức khoảng từ 9 – 12%. Kể đến là các “sản phẩm khoáng chất” như thủy tinh, sứ, gạch hay xi-măng được sử dụng trong xây dựng; với mức giảm 6,2% chỉ trong vòng một tháng. 6% là mức giảm trong sản xuất thuốc lế, trong khi các mặt hàng như kim loại, thuốc, sợi hay thức ăn ... đều đi xuống cả về nhu cầu trong nước lẫn xuất khẩu ra nước ngoài.
Điều đáng lo ngại là sụt giảm sản xuất công nghiệp còn có thể kéo dài trong nhiều tháng nữa. Có nhiều nguyên nhân dẫn tới việc này: nhu cầu nội địa giảm, lãi suất vẫn được giữ nguyên, đồng đô-la tăng giá so với cả li-ra lẫn euro và xuất khẩu giảm mạnh.
Trước tình hình kể trên, vấn đề nhân sự sẽ bắt đầu được xem xét tại nhiều nơi làm việc kể từ tháng này. Điều này làm người ta nhớ đến tình hình cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu năm 2009 đã ảnh hưởng ra sao tới những trung tâm công nghiệp của Thổ Nhĩ Kỳ như Kocaeli, Bursa hay Tekirdag. Khi đó, tỷ giá đồng ngoại tệ đã tăng cao và dẫn đến việc tỷ lệ thất nghiệp lên tới 15%. Ngay cả một số nhánh của lĩnh vực dịch vụ, xây dựng, tài chính hay bất động sản cũng sẽ đứng trước nguy cơ đối mặt với sự thất nghiệp. Theo hiệu ứng domino, những việc trên sẽ gây ra hệ quả là chi phí quảng cáo giảm, đồng nghĩa với việc ngành truyền thông buộc phải cắt giảm nhân sự. Với nguy cơ hiển hiện trước mắt như vậy, Chính phủ cùng Ngân hàng Trung ương Thổ Nhĩ Kỳ cần có những biện pháp thiết thực như các chuyên gia gợi ý, nhằm ngăn ngừa một cuộc khủng hoảng toàn diện đang dần thành hình.
(Theo Hurriet)
Thương vụ Việt Nam tại Thổ Nhĩ Kỳ
