Theo các nhà phân tích, việc Quốc hội Nhật Bản thông qua dự luật đầy nhạy cảm về mặt chính trị này là một thắng lợi quan trọng của Thủ tướng Yoshihiko Noda, người đã theo đuổi các nỗ lực nhằm khôi phục sự lành mạnh của nền tài chính công Nhật Bản ngay từ khi vẫn còn giữ chức bộ trưởng tài chính. Phát biểu với các phóng viên hôm 10/8, Thủ tướng Noda khẳng định việc Quốc hội thông qua dự luật tăng thuế tiêu dùng sẽ giúp duy trì niềm tin quốc tế vào kỷ luật tài chính của nước này.

Theo dự luật, thuế suất thuế tiêu dùng sẽ tăng từ mức 5% hiện nay lên 8% vào tháng 4/2014 và 10% vào tháng 10/2015. Chính phủ Nhật Bản ước tính nếu thuế tiêu dùng tăng thêm 1 điểm phần trăm, ngân sách nhà nước sẽ được bổ sung khoảng 2.700 tỷ yen (gần 34,4 tỷ USD)/năm. Sau khi thuế suất tăng đến 10%, ngân sách của Chính phủ sẽ được bổ sung thêm 13.500 tỷ yen, tương đương 2,7% GDP danh nghĩa của nước này. Tuy nhiên, một số nhà phân tích cho rằng việc tăng thuế tiêu dùng không phải là “phương thuốc đặc trị” cho căn bệnh nợ công của Nhật Bản. Số tiền tăng thuế chủ yếu để tài trợ cho chi phí an sinh xã hội đang ngày càng phình to và nhu cầu vốn phục vụ công tác tái thiết các khu vực thảm họa. Chỉ tính riêng trong lĩnh vực an sinh xã hội, các chuyen gia ước tính mỗi năm, Nhật Bản cần phải chi thêm khoảng 1.000 tỷ yen cho các dịch vụ phúc lợi do số người già và người nghỉ hưu ở nước này đang tăng.

Nhà kinh tế cao cấp Mitsumaru Kumagai của Viện Nghiên cứu Daiwa nói việc thông qua dự luật tăng thuế tiêu dùng đánh dấu một bước tiến hướng tới việc tái thiết nền tài chính. Điều này sẽ giúp Chính phủ Nhật Bản không phải phát hành một khối lượng lớn trái phiếu. Tuy nhiên, giải pháp tăng thuế sẽ chưa đủ để giúp Tokyo thực hiện mục tiêu giảm thâm hụt ngân sách đã đặt ra. Chính phủ Nhật Bản đã từng cam kết đạt được thặng dư cơ bản vào cuối tài khóa 2020. Tuy nhiên, hồi tháng 1/2012, Tokyo thừa nhận sẽ không đạt được mục tiêu này nếu thuế tiêu dùng chỉ tăng tới 10%.  Hồi tháng 6, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) đã đưa ra đề xuất Tokyo cần tăng thuế tiêu dùng lên “ít nhất 15%” để giải quyết các vấn đề “đã bén rễ sâu” của nước này.

Trong báo cáo mới đây, Fitch Ratings cho rằng “cần có các biện pháp chính sách bổ sung để ổn định nền tài chính công của Nhật Bản. Nếu không, xếp hạng tín nhiệm của Nhật Bản có thể sẽ bị hạ thấp hơn”. Để đạt thặng dư cơ bản về ngân sách, Bộ trưởng Tài chính Jun Azumi cho rằng, trước hết Chính phủ phải theo đuổi tăng trưởng kinh tế - là nhân tố sẽ giúp tăng nguồn thu cho ngân sách - và cắt giảm chi tiêu. Tuy nhiên, trong quý II/2012, Nhật Bản chỉ đạt tỷ lệ tăng trưởng 1,4% so với cùng kỳ năm ngoái, thấp hơn con số 4,7% trong quý trước đó. Đây là dấu hiệu cho thấy đà phục hồi kinh tế của Nhật Bản đang chậm dần.

Điều này có thể sẽ khiến Chính phủ nước này phải xây dựng dự thảo ngân sách bổ sung trong tài khóa 2012 để tài trợ cho các biện pháp kích thích tăng trưởng mới. Chuyên gia kinh tế trưởng Hiromichi Shirakawa của Công ty Chứng khoán Credit Suisse Nhật Bản dự báo “có vẻ như Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) sắp phải tiến hành nới lỏng thêm chính sách tiền tệ, trong khi Chính phủ có thể sẽ ưu tiên cho việc soạn thảo ngân sách bổ sung”. Có thể thấy, tăng trưởng kinh tế và cắt giảm chi tiêu công là hai mục tiêu tương đối mâu thuẫn nhau tại thời điểm hiện nay, khi các nền kinh tế lớn trên thế giới đều đang đối mặt với nguy cơ suy thoái và cơn bão nợ công ở châu Âu vẫn chưa có dấu hiệu chấm dứt.
Trong bối cảnh đó, chắc chắn, Chính phủ Nhật Bản vẫn còn phải đau đầu với bài toán nợ công./.