Được đánh giá là thị trường tiềm năng song Liên minh châu Âu (EU) cũng là khu vực có quy định khắt khe về chất lượng đối với các sản phẩm rau quả nhập khẩu từ nước ta. Đây là bài toán khó đặt ra cho các doanh nghiệp Việt Nam trong việc kiểm soát an toàn vệ sinh thực phẩm và kiểm dịch thực vật đối với hoạt động sản xuất rau quả.
Những năm qua, xuất khẩu ngành hàng rau quả nước ta đều tăng trưởng khá, trung bình khoảng 300 triệu USD/năm. Năm 2011, xuất khẩu rau quả đạt kim ngạch kỷ lục 630 triệu USD, tăng 35,5% so với năm 2010, đưa nước ta lọt vào nhóm 5 quốc gia xuất khẩu rau quả lớn nhất thế giới. Tuy nhiên, năm 2012, tăng trưởng chậm lại do vướng mắc các quy định về chất lượng của các nước nhập khẩu, đạt xấp xỉ 829 triệu USD, chỉ tăng 33,4% so với năm 2011. Đối với thị trường EU, việc xuất khẩu gặp khó khăn do 5 loại rau, quả tươi là húng quế, ớt, cần tây, mướp đắng và ngò gai vi phạm các yêu cầu về an toàn vệ sinh thực phẩm và kiểm dịch thực vật.
Theo kết quả khảo sát và phân tích của dự án điều tra vệ sinh an toàn thực phẩm trong nông sản thực phẩm của Cục Quản lý chất lượng, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn vừa công bố mới đây, 38% mẫu rau được phân tích có dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, 28,5% vượt quá hàm lượng Nitrat cho phép, 100% vượt ngưỡng coliform cho phép, 46,8% quá mức E.coli cho phép. Điều này cho thấy nông dân nước ta sử dụng quá nhiều thuốc bảo vệ thực vật trong sản xuất. Trong khi đó, EU là thị trường khó tính, yêu cầu cao về chất lượng, toàn bộ lô hàng sẽ bị trả lại khi họ phát hiện ra 1 mẫu có dư lượng thuốc. Tuy nhiên, các sản phẩm rau quả của nước ta lại chưa đáp ứng được đầy đủ về vấn đề an toàn thực phẩm và kiểm dịch thực vật. Thông tin thị trường còn hạn chế, nhất là các quy định cụ thể đối với từng chủng loại mặt hàng... nên khó khăn trong công tác dự tính, dự báo. Sản phẩm rau quả áp dụng quy trình tiêu chuẩn thực hành nông nghiệp tốt (GAP) còn ít. Quy mô sản xuất còn manh mún, thiếu đồng bộ về mục tiêu phát triển rau quả. Việc bố trí các nhà máy chế biến rau quả chưa thực sự hợp lý. Các dây chuyền thiết bị hiện đại chưa đáp ứng yêu cầu của các thị trường lớn, như: Nhật, EU, Mỹ... Điều này đã ảnh hưởng không nhỏ đến kim ngạch xuất khẩu.
Để có thể thâm nhập vào thị trường EU, Tổng thư ký Hội Các ngành sinh học Hà Nội Nguyễn Văn Biểu khuyến cáo, các doanh nghiệp Việt Nam cần nắm rõ một số yêu cầu cơ bản về sản phẩm có chất lượng tốt. Đơn cử như hệ thống quản lý chất lượng ISO 9000 gần như là yêu cầu bắt buộc đối với các doanh nghiệp xuất khẩu. Thực tế cho thấy, những doanh nghiệp có giấy chứng nhận ISO 9000 đều nhập khẩu dễ dàng so với hàng hóa không có giấy chứng nhận. Ngoài ra, hàng hóa có liên quan đến môi trường phải dán nhãn sinh thái, nhãn tái sinh có chứng chỉ được quốc tế công nhận. Mặt khác, các doanh nghiệp cũng cần nắm vững các quy định như quy tắc xuất xứ, tiêu chí trưởng thành, điều kiện về cạnh tranh...
Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Cao Đức Phát đã từng chia sẻ, doanh nghiệp không nên đưa nhau đi tham quan nhiều mô hình mà hãy tổ chức nghiên cứu đánh giá thị trường, nắm vững quy định của các nước rồi về làm cho chuẩn. Đừng để họ cấm nhập rồi mới nghĩ xem nên giải quyết thế nào. Tham gia xuất khẩu rau quả cần phải nắm rõ tiêu chuẩn nhà nhập khẩu đưa ra để biết là đang bán cái gì cho thị trường nào và đấu tranh cái gì ở đó để định hướng kịp thời sản xuất trong nước. Hiện nay, không chỉ riêng thị trường EU, mà nhiều thị trường nhập khẩu nông sản khác đều có xu hướng chú trọng tới chất lượng, cũng như tăng cường hàng rào kỹ thuật. Nếu nông dân cũng như các doanh nghiệp nước ta vẫn giữ kiểu sản xuất manh mún, chạy theo số lượng thì các quốc gia sẽ tẩy chay hàng Việt Nam. Chính vì vậy, về lâu dài, cần sự phối hợp nhịp nhàng giữa các bộ, ngành hữu quan, doanh nghiệp và người nông dân trong việc thực thi hàng rào kỹ thuật, nhằm bảo hộ sản xuất trong nước, tạo hành lang pháp lý cho các doanh nghiệp trong nước vượt qua những rào cản kỹ thuật trong thương mại, tiến tới mở rộng thị trường xuất khẩu rau quả trên thị trường quốc tế.
