Lâu nay, Nga chưa phải là thị trường quan trọng của thủy sản Việt Nam. Trong 8 tháng đầu năm nay, trong khi giá trị XK thủy sản cả nước đã đạt trên 5 tỷ USD, thì giá trị XK thủy sản sang Nga chiếm chưa tới 1% (45,625 triệu USD). Có nhiều nguyên nhân khiến Nga còn chiếm tỷ lệ nhỏ trong kim ngạch XK thủy sản Việt Nam.
Theo ông Trương Đình Hòe, Tổng thư ký VASEP, trước hết là do Nga cũng có nguồn thủy hải sản khá nhiều. Bên cạnh đó, những khó khăn trong khâu thanh toán, rào cản về kỹ thuật… khiến cho các doanh nghiệp thủy sản Việt Nam còn chưa mặn mà với thị trường này.
Tuy nhiên, với việc Chính phủ Nga đã ban hành lệnh cấm nhập khẩu thủy sản từ EU, Nauy, Mỹ, Canada và Úc, thủy sản Việt Nam đang có nhiều cơ hội đẩy mạnh XK vào thị trường khá tiềm năng này. Bởi phần lớn trong những thị trường bị cấm nói trên vốn là những nguồn cung cấp lớn thủy sản NK cho Nga.
Trong đó, Nauy là nước XK thủy sản lớn nhất vào Nga, với thị phần trên dưới 40% trong 5 năm qua. Mỹ cũng từng chiếm khoảng 2,5% lượng thủy sản NK vào Nga, còn EU là nhà cung cấp cho Nga các sản phẩm như cá thu, cá mòi, cá hồi…
Chính vì thế, ngay sau khi Chính phủ Nga ban hàng lệnh cấm NK trong vòng 1 năm đối với sản phẩm thủy sản từ các thị trường nói trên, các nhà NK Nga đang phải tìm kiếm nguồn hàng thay thế từ những nước khác.
Tín hiệu rõ nhất là tại Hội chợ thủy sản quốc tế vừa được tổ chức ở Moskva, các nhà NK Nga đã tìm tới gian hàng của các doanh nghiệp Việt Nam để tìm hiểu khả năng cung ứng thủy sản từ Việt Nam sang Nga.
Trước cơ hội đó, các Bộ, ngành, Hiệp hội và doanh nghiệp thủy sản đang khẩn trương đẩy mạnh XK thủy sản sang Nga. Mới đây, Cục XNK (Bộ Công thương) và ĐSQ Nga tại Việt Nam đã tổ chức buổi tọa đàm giới thiệu các sản phẩm nông lâm thủy sản của Việt Nam và khả năng XK sang Nga. Thông tin từ buổi tọa đàm này cho thấy Nga đang có nhu cầu NK nhiều loại thủy sản như tôm, cá tra...
Đồng thời đại diện thương mại Nga tại Việt Nam cũng đã đề xuất có 1 bản danh sách cập nhật các doanh nghiệp Việt Nam có nhu cầu XK nông, lâm, thủy sản sang Nga. Trên tinh thần đó, ngày 15/9 vừa rồi, VASEP đã gửi công văn tới các doanh nghiệp hội viên, đề nghị các doanh nghiệp có nhu cầu XK sang Nga, sớm đăng ký để tổng hợp danh sách gửi tới Cục XNK và ĐSQ Nga.
Ông Hòe cho biết, đây sẽ là cơ sở để Chính phủ đàm phán cấp quốc gia với Chính phủ Nga về việc tạo điều kiện cho các mặt hàng thủy sản nói riêng và nông sản nói chung của Việt Nam có thể thâm nhập dễ dàng hơn vào thị trường nước này.
Hiệp hội Cá tra Việt Nam cũng đã mời các doanh nghiệp nuôi, chế biến, XK cá tra tham gia đoàn công tác của Bộ NN-PTNT sang làm việc tại thị trường Nga để mở rộng khai thông thị trường quốc tế, tháo gỡ rào cản, đẩy mạnh xúc tiến thương mại và phát triển thị trường trong thời gian tới.
Rào cản nhóm lợi ích?
Ở ngành thủy sản, theo ông Hòe, những mặt hàng chủ lực có thể đẩy mạnh XK sang Nga sẽ là cá tra, tôm, các mặt hàng khô…
Năm 2013, XK thủy sản sang Nga đạt giá trị hơn 100 triệu USD, thì cá tra chiếm tới hơn 43%. Nhưng từ tháng 2 đến tháng 7 năm nay, do bị tạm ngưng XK vào Nga, giá trị XK cá tra sang thị trường này đã bị giảm rất mạnh.
Tuy nhiên, với việc 10 DN thủy sản Việt Nam đã được XK trở lại vào Nga, trong đó có nhiều doanh nghiệp cá tra, nhiều khả năng, giá trị XK cá tra sang thị trường này sẽ tăng mạnh trong những tháng tới.
Ngược lại với cá tra, từ đầu năm đến nay, XK chả cá, surimi sang Nga lại khá thuận lợi. Theo Tổng cục Hải quan, tính từ đầu năm đến ngày 15/8/2014, xuất khẩu chả cá, surimi sang Nga đạt hơn 6 triệu USD, tăng hơn 13,5% so với cả năm 2013.
Tuy nhiên, ngành thủy sản vẫn đang gặp phải những trở ngại không nhỏ có thể khiến cho việc đẩy mạnh XK sang Nga gặp nhiều khó khăn.
Trước hết, là số doanh nghiệp Việt Nam được XK thủy sản sang Nga hiện còn quá ít (10 doanh nghiệp). Những khó khăn trong khâu thanh toán hay nhiều tiêu chuẩn của Nga đặt ra với hàng thủy sản Việt Nam còn khắt khe hơn cả tiêu chuẩn EU…
Thế nhưng, theo phản ánh của một số doanh nghiệp ngành hàng cá tra, rào cản hiện không chỉ từ phía Nga, mà còn từ chính một số doanh nghiệp Việt Nam. Những doanh nghiệp này đã cấu kết với nhau, hình thành một nhóm lợi ích.
Nhóm lợi ích này bắt tay với một nhóm nhà NK Nga, qua đó gạt các doanh nghiệp cá tra khác ra khỏi thị trường này. Nhóm lợi ích nói trên hình thành đã mấy năm nay, hầu hết các doanh nghiệp cá tra đều biết về việc này, nhưng chưa doanh nghiệp nào lên tiếng, bởi không xuất được sang Nga thì họ vẫn còn những thị trường khác.
Nhưng việc để một nhóm lợi ích bắt tay nhau thao túng thị trường Nga về lâu dài vừa không có lợi gì cho cả ngành hàng, cho người nuôi cá tra, mà còn có nguy cơ tạo ra hình ảnh xấu cho con cá tra trên thị trường này.
Chính vì thế, Hiệp hội Cá tra Việt Nam đã từng có công văn kiến nghị Bộ NN-PTNT, Bộ Công thương về việc tránh tình trạng độc quyền nhóm, đảm bảo lợi ích hài hòa cho tất cả các doanh nghiệp tham gia xuất khẩu hàng thủy sản vào Liên bang Nga.
GĐ một doanh nghiệp cá tra (xin không nêu tên), cho rằng cần phải làm minh bạch việc XK cá tra từ Việt Nam sang Nga. Theo đó, cơ quan chức năng của Nga cần công khai các tiêu chuẩn chất lượng, ATTP với sản phẩm cá tra Việt Nam.
Còn Bộ NN-PTNT cần sớm có biện pháp chấn chỉnh lại việc điều hành XK cá tra sang Nga theo hướng loại bỏ lợi ích nhóm, loại bỏ tình trạng độc quyền, tạo điều kiện cho tất cả các doanh nghiệp cá tra đều có cơ hội XK sang Nga nếu đáp ứng được đầy đủ các tiêu chuẩn chất lượng, ATTP của Việt Nam và của Nga.
