Tính đến hết tháng 4/2014, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hoá cả nước đạt 90,97 tỷ USD, tăng 15,6% so với cùng kỳ năm 2013. Trong các nhóm hàng chủ lực xuất khẩu 4 tháng đầu năm 2014 của Việt Nam phải kể đến điện thoại các loại và linh kiện khi đạt trị giá xuất khẩu 8,08 tỷ USD, tăng 36% so với cùng kỳ năm trước. EU là thị trường lớn nhất nhập khẩu nhóm hàng này trong 4 tháng qua với kim ngạch nhập khẩu đạt 2,8 tỷ USD, tăng 17,8% so với cùng kỳ năm 2013.
Kim ngạch xuất khẩu điện thoại các loại và linh kiện sang Các Tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất xếp thứ hai với trị giá đạt 1,2 tỷ USD, tăng 17,6%. Đặc biệt, trong 4 tháng đầu năm 2014, xuất khẩu nhóm hàng này sang Hàn Quốc tăng gấp gần 25 lần so với cùng kỳ năm 2013, đạt 498 triệu USD.
Dù xuất khẩu điện thoại và linh kiện của Việt Nam tăng cao nhưng sự tham gia của các nhà cung cấp trong nước còn rất nhỏ. Nhà máy Samsung ở Bắc Ninh đóng góp nhiều nhất vào hoạt động xuất khẩu điện thoại di động và linh kiện, nhưng theo Samsung Việt Nam thì các nhà cung cấp thuần túy Việt Nam chẳng tham gia được chút nào vào phần cung cấp thiết bị kỹ thuật quan trọng của sản phẩm điện thoại. Đóng góp nhiều vào lĩnh vực này phần lớn thuộc về các nhà cung cấp đến từ Hàn Quốc và các nước xung quanh hoặc một số công ty liên doanh giữa đối tác nước ngoài và Việt Nam.
Giới phân tích dự báo xuất khẩu điện thoại và linh kiện điện thoại của Việt Nam sẽ tiếp tục tăng cao trong những năm tới khi Samsung đưa nhà máy thứ hai ở Việt Nam vào hoạt động tại tỉnh Thái Nguyên; dự án nhà máy sản xuất điện thoại di động và các sản phẩm điện tử các loại của LG tại Hải Phòng cũng sẽ góp phần quan trọng vào kim ngạch xuất khẩu...
Với đà chậm cải tiến hiện nay, giới phân tích cho rằng các doanh nghiệp thuần túy Việt Nam sẽ khó tham gia vào chuỗi cung ứng của các nhà sản xuất điện thoại đang ngày càng phát triển và mở rộng đầu tư ở Việt Nam.
Phía sau thành tích xuất khẩu điện tử
“Soán ngôi” dệt may
Những năm gần đây, xuất khẩu điện thoại và linh kiện có tốc độ tăng chóng măt. Nếu năm 2009 xuất khẩu mặt hàng điện thoại và linh kiện còn đứng thứ 9 (sau dệt may, giày dép, dầu thô, thuỷ sản, điện tử máy tính và linh kiện, gỗ và sản phẩm gỗ, gạo, cao su) thì năm 2010 đã vượt lên đứng thứ 4 (sau dệt may, dầu thô, giày dép). Năm 2011 và 2012, mặt hàng này vượt lên đứng thứ 2 chỉ sau dệt may. Đến năm 2013, xuất khẩu điện thoại và linh kiện đã “soán ngôi” của dệt may khi đạt kim ngạch 21,5 tỷ USD, trong khi dệt may chỉ đạt hơn 20 tỷ USD.
Nhìn vào những con số trên, có thể thấy rằng, nhóm hàng này có đóng góp không nhỏ vào thành tích xuất khẩu chung của cả nước. Năm 2013, điện thoại và linh kiện chiếm tới 20% tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước và 50% trong mức tăng trưởng toàn ngành. Dự báo, xuất khẩu điện thoại và linh kiện điện thoại của Việt Nam sẽ tiếp tục tăng cao trong những năm tới khi Công ty TNHH Samsung Electronics Việt Nam đưa nhà máy thứ hai ở Việt Nam vào hoạt động tại tỉnh Thái Nguyên; dự án nhà máy sản xuất điện thoại di động và các sản phẩm điện tử các loại của LG tại Hải Phòng cũng sẽ góp phần quan trọng vào kim ngạch xuất khẩu...
Tuy nhiên, thành tích xuất khẩu của mặt hàng này chủ yếu lại “rơi” vào tay DN FDI. Việc các DN FDI chiếm tỷ lệ lớn trong kim ngạch xuất khẩu sẽ tạo thêm nhiều công ăn việc làm, nhưng giá trị kinh tế mang lại chưa cao, bởi những doanh nghiệp này mới chỉ dừng ở công đoạn sản xuất gia công, lắp ráp. Nguyên liệu đầu vào cho sản xuất hàng xuất khẩu còn phụ thuộc khá nhiều vào nguồn nguyên liệu nhập từ nước ngoài. Trong tổng số kim ngạch 23,5 tỷ USD của năm 2013, các cá doanh nghiệp đã chi tới 21 tỷ USD để nhập khẩu linh phụ kiện.
Doanh nghiệp Việt Nam ở đâu trong chuỗi cung ứng
Trên thực tế, khi quyết định đầu tư xây dựng nhà máy ở Thái Nguyên và Bắc Ninh, Samsung từng kỳ vọng sẽ có khoảng 200 nhà cung cấp phụ trợ cho mình tại 2 tỉnh này. Theo một lãnh đạo của Samsung, hiện tại nhà máy của Samsung ở Bắc Ninh đã thu hút 52 nhà cung cấp, thế nhưng số doanh nghiệp Việt Nam tham gia cung ứng cho nhà đầu tư này chỉ đếm trên đầu ngón tay, vỏn vẹn 4 doanh nghiệp. Quan trọng hơn thế, các doanh nghiệp Việt mới chỉ dừng ở việc cung cấp những sản phẩm đơn giản như bao bì, dịch vụ in ấn với giá trị không cao và không đóng góp được gì vào phần cung cấp thiết bị kỹ thuật quan trọng của sản phẩm điện thoại. Đóng góp nhiều vào lĩnh vực này phần lớn thuộc về các nhà cung cấp đến từ Hàn Quốc và các nước xung quanh hoặc một số công ty liên doanh giữa đối tác nước ngoài và Việt Nam.
Đây là thực tế chung của ngành điện tử chứ không còn là câu chuyện riêng của mặt hàng điện tử và linh kiện. Doanh nghiệp Việt Nam mới chỉ dừng ở việc lắp ráp một số sản phẩm đơn giản (như tivi, đầu đĩa, nồi cơm điện, tủ lạnh) và gần như nhập toàn bộ linh kiện.
Hiện doanh nghiệp Việt Nam đang bị yếu thế so với các nhà đầu tư nước ngoài trong việc cạnh tranh tham gia chuỗi cung ứng. Yếu kém nhất của doanh nghiệp là trình độ khoa học công nghệ thấp, thiếu tính chuyên nghiệp, lao động tay nghề cao chưa nhiều.
Trước bài toán lợi nhuận, doanh nghiệp buộc phải lựa chọn giữa 2 phương án xuất khẩu thô giá rẻ và xuất khẩu thành phẩm mang giá trị hàm lượng cao. Khi chưa đủ trình độ công nghệ, quy trình sản xuất tiên tiến thì phương án xuất khẩu thô giá rẻ vẫn là lựa chọn hàng đầu. Tuy nhiên, đây chỉ là giải pháp trước mắt.
Trong tương lai, ngành công nghiệp điện tử ngày càng phát triển khi các doanh nghiệp nước ngoài đẩy mạnh đầu tư vào Việt Nam, nếu chậm cải tiến doanh nghiệp Việt Nam sẽ rất khó để tham gia vào chuỗi cung ứng này. Đây cũng là bài toán đặt ra một cách nghiêm túc cho các nhà điều hành kinh tế tìm thêm những giải pháp khả thi hơn để gia tăng giá trị các nhóm hàng xuất khẩu của Việt Nam.
